XX Зууны Монголын Түүx - Ochirbat

Оршил
ХХ зууны дэлхий дахины түүх бол тааварлахад бэрх оньсого мэт олон талт үзэгдэл,
зөрчил, тэмцэл, амжилт, ололтоор дүүрэн он жилүүд байлаа. Хүн төрөлхтөний амьдралын
бүх талыг хамарсан шинэтгэл, эргэлт, хүн амын өсөлтийн хүчтэй ―дэлбэрэлт‖, шинжлэх
ухаан, техникийн ололт, сансрын эриний амжилт, атомын эрчим хүчний ашиглалт,
боловсрол, соѐлын хөгжил, дэлхийн нэгдмэл аж ахуйн тогтолцооны үүсэл, бэхжилт,
ардчилал, хүний эрхийн харилцааны дэвшил зэрэг нь дэлхийн I, II дайн, дайны бусад
голомт, олон нийтийг хамарсан өлсгөлөн гуйланчлал, ядуурал, ажилгүйдэл, гэмт хэрэг,
экологийн тэгш хэмийн алдагдалтай нягт хосолж ирсэн явдал улиран өнгөрсөн зууны гол
дүр төрх байв.
Дэлхий дахины чанартай тулгамдсан асуудлуудын хоорондын шүтэн барилдлагаа,
шинэчлэл дэвшил нь шинэтгэн өөрчлөх болон хувьсгалт хүч, үзэл санааны өрнөлтөд
ихээхэн тус дөхөм болж, хүн төрөлхтөн цаашид оюун санаа, нийгэм-эдийн засгийн хувьд
улам төгөлдөржиж, дэвшин дээшлэх үү?, эсвэл халуун цөм–экологийн сүйрэл мөхөлд хүрэх
үү? хэмээх ацан замын алиныг нь сонгох вэ? гэдэгт ухаалаг бодитой хариу өгөх
хариуцлагатай мөчид тулж ирээд байна. Иймд ХХ зууны түүхэн сургамж хүн төрөлхтнийг
ухаарал бодлын харгуйд хөтлөх нь зайлшгүй.
ХХ зуун дэлхийн улс орон, ард түмэн бүрд үндэсний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолынхоо
үр шимийг хүртэн эдлэх бололцоо олгосон юм. Энэ зууны эхэнд Ази, Америк, Африк, Латин
Америкийн орнуудын их зонхи нь харийн эзэмшил, колонийн дэглэмд оршиж байв.
Тухайлбал, өнгөрсөн зууны 30-аад он гэхэд дэлхийн газар нутгийн 71 хувь, хүн амын 56
хувь нь колони болон хагас колонийн дэглэмд амьдарч байжээ. Тэд голлон газар тариалан,
мал аж ахуй эрхлэн, өлөн зэлмүүн, явар ядуу аж төрж, орчин үеийн эмнэлгийн наад захын
тусламж хүртэж чадахгүй байв. Бичиг үсэгт тайлагдаагүйн улмаас боловсрол, шинжлэх
ухаанаас хол хөндий, хүний наад захын эрх эдэлж чадахгүй байсан аж. 1980-аад он гэхэд
170 орчим орон колонийн системээс ангижирч, хүн төрөлхтний хөгжлийн жам ѐсны
гольдролоор хөгжих бололцоотой болов.
ХХ зууны түүхэнд тохиосон бас нэгэн тэсрэлт бол 1917 онд Орос оронд хувьсгал
гарснаар хүн төрөлхтөн капиталист, социалист хэмээх эсрэг, тэсрэг хоѐр системд
хуваагдсан явдал юм. Хувьсгалт Оросын цар хэмжээ, нөлөөний хүрээ өргөжиж, 1922 онд
ЗСБНХУ-ыг байгуулав. Энэ их гүрэн 70 гаруй жил социализмын замаар замнажээ. Ер нь ХХ
зууны Оросын түүхийн гол үйл явдал гэвэл II Николай хааны хязгаарлагдмал шинжтэй
шинэтгэл, II сарын болон Октябрийн хувьсгал, социализм байгуулах Ленин-Сталины
туршилт, ―хүйтэн дайн‖-ы хэлбэр бүхий социализм, капитализмын өрсөлдөөн, оршин буй
нийгмийн тогтолцооны ялзрал, чадавхиа шавхсан байдал, зууны сүүлчээр хийсэн өөрчлөн
байгуулалт, ардчилсан эргэлт болж байлаа.